Bổ sung nghiên cứu phương án 200 km/giờ
Bộ KH-ĐT (cơ quan thường trực của Hội đồng thẩm định nhà nước) vừa có công văn đề nghị Bộ GTVT bổ sung báo cáo nghiên cứu tiền khả thi dự án đường sắt tốc độ cao (ĐSTĐC) Bắc - Nam.
Theo bộ này, qua nghiên cứu sơ bộ và tổng hợp các ý kiến góp ý, báo cáo nghiên cứu tiền khả thi dự án lựa chọn tốc độ thiết kế 350 km/giờ (chủ yếu ở Nhật Bản, Pháp) cạnh tranh với hàng không. Tuy nhiên, tuyến ĐSTĐC này chỉ khai thác cho tàu khách mà không khai thác cho tàu hàng.
Trước đó, báo cáo nghiên cứu tiền khả thi dự án của Bộ GTVT đã phân tích kịch bản 2 (nâng cấp tuyến đường sắt hiện tại thành đường đôi khổ 1,435 m, điện khí hóa khai thác chung tàu khách với tàu hàng có tốc độ 200 km/giờ) có khối lượng giải phóng mặt bằng (GPMB) rất lớn, tác động nhiều đến xã hội do tuyến đường sắt hiện hữu đi qua nhiều khu đô thị (chi phí đầu tư 40 tỉ USD). Song phương án đầu tư tuyến mới như kịch bản 3 (có khối lượng GPMB không lớn, có khả năng rút ngắn chiều dài tuyến để giảm thiểu khối lượng), nhưng tốc độ chạy tàu là 200 km/giờ thì không được Bộ GTVT so sánh.
Hiện Hội đồng thẩm định nhà nước đang tổ chức lựa chọn Tư vấn thẩm tra báo cáo tiền khả thi của dự án. Bộ KH-ĐT đề nghị Bộ GTVT bổ sung phương án đầu tư dự án ĐSTĐC Bắc - Nam vận hành tải hành khách, hàng hóa với dải tốc độ từ 160 đến dưới 200 km/giờ, gửi về Bộ KH-ĐT trước ngày 22.2 để có đủ tư liệu các phương án cho tư vấn nghiên cứu, xem xét.
Trước đó, báo cáo nghiên cứu tiền khả thi dự án ĐSTĐC Bắc - Nam đã được Bộ GTVT trình Thủ tướng tháng 2.2019. Dự kiến phương án tổ chức chạy tàu với tốc độ lớn nhất là 350 km/giờ, tổng mức đầu tư dự án là 1.334 triệu tỉ đồng (58,71 tỉ USD), phân kỳ 2 giai đoạn đầu tư. Dự án được đề xuất theo hình thức đối tác công tư, nhà nước đầu tư kết cấu hạ tầng (chiếm khoảng 80% tổng mức đầu tư dự án), nhà đầu tư mua sắm đoàn tàu và một số thiết bị - chiếm khoảng 20%.
Theo phương án được Bộ GTVT theo đuổi, ngân sách nhà nước chi cho dự án xấp xỉ 47 tỉ USD. Trên thực tế, ngân sách khổng lồ là vướng mắc lớn nhất khiến dự án ĐSTĐC Bắc - Nam dù được đưa ra trình gần 10 năm nay nhưng vẫn chưa chốt được phương án. Đây cũng là lý do Bộ KH-ĐT vào tháng 7.2019 đã báo cáo Thủ tướng phương án tốc độ 200 km/giờ, tổng mức đầu tư dự án khoảng 26 tỉ USD, giảm hơn 32 tỉ USD so với đề xuất của Bộ GTVT.
Mù mờ xác định mục tiêu
Một chuyên gia đường sắt kỳ cựu từng theo đuổi đề xuất tốc độ 200 km/giờ với dự án ĐSTĐC Bắc - Nam nhiều năm nay cho rằng, vấn đề của dự án là phải xác định rõ mục tiêu. “Bộ GTVT lựa chọn phương án 350 km/giờ, tốc độ chạy tàu 320 km/giờ chỉ thích hợp để chở người. Bộ KH-ĐT lại chọn phương án vừa chở người vừa chở hàng, tốc độ 200 km/giờ. Hai phương án khác nhau về mục tiêu thì không thể so sánh được, nên nếu không xác định được mục tiêu rõ ràng cho dự án thì dù bàn cãi nhiều năm nữa cũng không thể làm được”, chuyên gia này nêu.
Cũng theo ông, chi phí logistics của Việt Nam hiện rất lớn, Thủ tướng đã chỉ đạo phải kéo giảm chi phí logistics để nâng cao năng lực cạnh tranh hàng hóa của Việt Nam. Nếu lựa chọn đường sắt cao tốc Bắc - Nam chỉ chở người rất lãng phí về nguồn lực đầu tư, khi không thể tham gia vào mục tiêu phát triển thêm tuyến vận tải hàng hóa đường sắt trục Bắc - Nam.
“Dự án ĐSTĐC Bắc - Nam cũng đã được xác định là trục xương sống, kết nối với các tuyến vận tải khác, nên phải chở cả hàng và người. Nếu đầu tư hàng chục tỉ USD chỉ để chở người, sẽ cực kỳ lãng phí vì công suất rất dư thừa, chưa kể không thể cạnh tranh được với hàng không giá rẻ”, chuyên gia này nói.
Đáng chú ý, theo thống kê của Viện Nghiên cứu môi trường và năng lượng (Mỹ), chỉ có 1/3 trong số hơn 30 quốc gia đã có hoặc chủ trương xây dựng ĐSTĐC lựa chọn cấp tốc độ cao tốc 300 km/giờ. Hơn 20 quốc gia còn lại đều lựa chọn các tuyến ĐSTĐC có tốc độ khai thác chỉ ở mức trên dưới 200 km/giờ. Trong đó có các nước giàu có và phát triển như Nga, Mỹ cũng chưa có đường sắt vận hành ở cấp tốc độ cao tốc.
Trái với quan điểm này, GS-TS Bùi Xuân Phong, Chủ tịch Hội Kinh tế và vận tải đường sắt Việt Nam, cho rằng nếu là ĐSTĐC không thể tốc độ 200 km/giờ, vì đây là tốc độ của đường sắt bình thường, có thể nâng cấp tuyến đường sắt hiện hữu lên 200 km/giờ.
“ĐSTĐC phải có tốc độ trên 300 km/giờ. Nếu không có tuyến đường sắt hiện đại và đủ sức cạnh tranh với các loại hình vận tải khác, thì hành khách sẽ tiếp tục quay lưng với tuyến đường sắt Bắc - Nam và ngành đường sắt sẽ tiếp tục tụt lại, lạc hậu thêm. Chưa kể sẽ mất đi những giá trị vô hình ngoài vận tải mà tuyến đường sắt được xác định là trục xương sống của đất nước mang lại”, ông Phong nói và cho rằng cần sớm chốt lại phương án tốc độ, để thông qua báo cáo nghiên cứu tiền khả thi trình Quốc hội, là cơ sở để làm các bước tiếp theo.
