Việt Nam có thể sản xuất được vắc xin dại quy mô lớn?

Các nhà khoa học Việt đã lựa chọn được chủng virus dại và tiến hành sản xuất thử nghiệm được vắc xin dại trên nuôi cấy tế bào trong nước. Đây là cơ sở để có thể sản xuất được vắc xin dại quy mô lớn.

PGS.TS. Nguyễn Văn Khải - trường Đại học Y dược Hải Phòng cùng các cộng sự vừa có thông tin về kết quả thực hiện nhiệm vụ cấp quốc gia " Nghiên cứu đặc điểm dịch tễ học bệnh dại và dịch tễ học phân tử virus dại - đề xuất chủng virus dại để sản xuất vắc xin". Đây là nhiệm vụ được Bộ Khoa học và Công nghệ giao cho trường ĐH Y dược Hải Phòng chủ trì nhiệm vụ và PGS.TS Nguyễn Văn Khải là chủ nhiệm đề tài. Tham gia cùng với PGS.TS Khải còn có 18 thành viên khác đến từ ĐH Y dược Hải Phòng, Học viện Quân Y, Viện Vệ sinh Dịch tễ TW, Công ty Vắc xin và sinh phẩm số 1, Bệnh viện Phụ sản TW…

Theo báo cáo, các nhà khoa học đã xây dựng được bản đồ dịch tễ bệnh dại tại các địa bàn nghiên cứu dựa trên kết quả điều tra dịch tễ học và yếu tố nguy cơ của bệnh dại trên địa bàn 41 xã tại 8 tỉnh nghiên cứu đại diện cho miền Bắc, miền Trung, Tây Nguyên và miền Nam, những khu vực có tỉ lệ mắc bệnh dại cao nhất theo số liệu thống kê hồi cứu những năm gần đây.

Kết quả nghiên cứu đã giúp cập nhật tình hình dịch tễ học phân tử virus dại tại Việt Nam trong thời gian gần đây và là giải pháp giúp kiểm soát cũng như dự phòng bệnh dại tại địa phương hiệu quả, đặc biệt là tại các tỉnh có nguy cơ cao.

Đã phân tích được đặc điểm dịch tễ học phân tử của các chủng virus dại tại Việt Nam. Điều đặc biệt là trình tự hệ gen của các chủng virus dại đã được xác định bằng cách kết hợp cả công nghệ NGS và công nghệ Sanger. Đầu tiên, mẫu RNA sẽ được giải trình tự bằng NGS. Sau đó, những vùng gen còn sót sẽ được khuếch đại trực tiếp bằng RT-PCR và giải trình tự bằng Sanger. Điều này sẽ giúp rút ngắn thời gian phân tích nhưng vẫn đảm bảo khả năng thu nhận được kết quả đầy đủ ngay cả đối với những mẫu có nồng độ RNA thấp.

"Đây là lần đầu tiên có một công trình nghiên cứu đặc điểm dịch tễ học phân tử của các chủng virus dại tại Việt Nam được đánh giá dựa trên toàn bộ dữ liệu hệ gen của chủng. Việc xác định trình tự toàn bộ hệ gen sẽ cho phép đánh giá chính xác tốc độ tiến hóa của virus dại tại Việt Nam cũng như xác định các biến động về đặc tính kháng nguyên của glycoprotein G vốn rất quan trọng trong việc lựa chọn chủng sản xuất vắc xin dại", báo cáo của các nhà khoa học thông tin.

Các nhà khoa học cũng đã nghiên cứu làm giàu RNA của lyssavirus bằng công nghệ phân tách từ tính với cấu tử là oligonucleotid đặc hiệu với toàn bộ các chủng lyssavirus. So với các quy trình làm giàu thông thường khác, quy trình làm giàu này là hết sức đơn giản, có giá thành rẻ. Và hiện nay, chưa có nghiên cứu nào trên thế giới sử dụng kỹ thuật này để làm giàu RNA  virus dại trước khi thực hiện giải trình tự NGS.

Đã lựa chọn được chủng virus dại PV là chủng vi rút dại có hiệu quả tốt nhất trong hai dòng chủng virus dại PV và PM cho sản xuất vắc xin phòng bệnh dại tại Việt Nam. Chủng virus dại PV luôn tạo được hiệu giá vi rút cao, kéo dài trong quá trình nuôi cấy rất thích hợp trong quy trình công nghệ sản xuất vắc xin.

Bên cạnh đó, kết quả nghiên cứu cũng đã xây dựng và tối ưu hóa được quy trình sản xuất vắc xin dại ở quy mô phòng thí nghiệm với các bước chính như nuôi cấy tế bào vero, gây nhiễm và thu hoạch virus, Tinh sạch và tinh chế virus cũng như tối ưu hóa được quy trình pha bán thành phẩm và thành phẩm vắc xin dại ở quy mô phòng thí nghiệm.

Đã xây dựng được bảng tiêu chuẩn cơ sở cho vắc xin dại trên nuôi cấy tế bào Vero và sản xuất được loạt vắc xin dại thành phẩm quy mô 3000 liều vắc xin đạt tiêu chuẩn chất lượng cơ sở. Vắc xin được phối trộn với chất hấp phụ là nhôm phosphate và đóng gói dạng lỏng với liều 1ml/lọ.

PGS.TS. Nguyễn Văn Khải cho hay, kết quả nghiên cứu này là cơ sở để có thể sản xuất được vắc xin dại quy mô lớn làm giảm chi phí tiêm phòng cho bệnh nhân, để nhiều người có cơ hội được tiêm phòng vắc xin dại từ đó giảm tỷ lệ tử vong do bệnh dại. Đặc biệt là tại các vùng nông thôn, vùng sâu, vùng xa, những bệnh nhân nghèo rất khó tiếp cận với vắc xin phòng bệnh nhập ngoại có giá thành cao nên dễ có nguy cơ mắc bệnh và khả năng tử vong cao.

Về mặt hiệu quả xã hội thì kết quả nghiên cứu có ý nghĩa lớn trong việc dự phòng bệnh dại nói riêng và chăm sóc sức khỏe cộng đồng nói chung. Điều này sẽ góp phần vào sự phát triển ổn định, bền vững của nền kinh tế và xã hội theo định hướng chung của Đảng và Nhà nước ta.

Đồng thời cũng là tiền đề để nghiên cứu, phát triển và tiến tới đưa ra sử dụng rộng rãi vắc xin dại trong nước là cần thiết và để Việt Nam dần tự túc được vắc xin với giá thành rẻ và chất lượng cao.

Nguyễn Hùng